کتاب مکارم الاخلاق

مؤلف : حسن بن فضل بن حسن طبرسى    مترجم : عبد الرحیم عقیقى بخشایشى

خطبه غدیر خم

هنگامی که رسول‌ اکرم در روز 5‌ شنبه 18 ذی ‌الحجه به وادیغدیر خم رسیدند و پیش از جدایی اهالی شام ، مصر و عراق از میان جمعیت ، جبرئیل امیناز جانب خداوند بر ایشان نازل گردید و آیه :
«یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیکمن ربک فان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمک من الناس » را نازل نمود و ازجانب حق تعالی ، رسول اکرم را امر نمود تا حکم آنچه را که در قبل بر پیامبر دربارهامام علی نازل گشته بود ، به مردم ابلاغ نمایند .در این هنگام ، پیشتازانکاروان و افرادی که جلوتر حرکت می‌ نمودند ، حوالی جحفه رسیده بودند .رسولاکرم پس از نزول آیه ، دستور توقف کاروانیان را صادر نمودند و امر فرمودند تا آنانیکه پیشاپیش حرکت می‌ نمودند ، به محل غدیر بازگردند و افرادی که در پس قافله ، عقبمانده بودند ، سریعتر به کاروان در این وادی ، ملحق شوند .

 همچنین به چند تن از صحابه دستور دادند تا فضای زیر چنددرخت کهنسال را که در آن محل قرار داشتند ، آماده نمایند ؛ خار ها را از زمینبرکنند و سنگ های ناهموار موجود در زیر آن درختان را جمع ‌آوری نمایند . در اینهنگام ، زمان به جای آوردن نماز ظهر فرارسید و رسول‌ اکرم فریضه ظهر را در گرمایشدید ، به همراه جمعیت کثیر حاضر ، ادا نمودند.

شدت گرما در وادی غدیر به حدیبود که اشخاص ، گوشه‌ ای از ردا و لباس خویش را برای در امان بودن از شدت تابشآفتاب ، بر سر می‌ افکندند و مقداری از آنرا برای کاستن از شدت گرمای شن ها و سنگها ، در زیر پای خویش می‌ گستردند . برای رسول خدا نیز پارچه ‌ای بر روی شاخسار آندرختان کهن افکندند تا مانعی در برابر حرارت موجود و تابش خورشید ، ایجاد نمایند  . هنگامی که حضرت از نماز فارغ گشت ، از جهاز شتران ، در همان محلی که به فرمان رسولخدا توسط صحابه آماده شده بود ، منبری ساختند و وجود مقدس پیامبر اکرم بر فراز آندر آمدند و شروع به ایراد خطبه ، با صدایی بلند و رسا نمودند ؛ در حالیکه جمعیتفراوان همراه پیامبر ، بر گرداگرد حضرت جمع گشته بودند و به سخنان نبی‌ اکرم گوشفرا می ‌دادند و برخی از افراد نیز برای آنکه همگان از کلام رسول خدا مطلع گردند ،سخنان آن حضرت را با صدایی بلند برای افرادی که دورتر قرار داشتند ، تکرار می‌نمودند.

 بخش اول : حمد و ثنایالهی

 ستایش خدای را سزاست که در یگانگی اش بلند مرتبه و در تنهایی اشبه آفریدگان نزدیک است ؛ سلطنتش پرجلال و در ارکان آفرینش اش بزرگ است . بى آنکهمکان گیرد و جابه جا شود ، بر همه چیز احاطه دارد و بر تمامی آفریدگان به قدرت وبرهان خود چیره است .
همواره ستوده بوده و خواهد بود و مجد و بزرگی او را پایانینیست . آغاز و انجام از او و برگشت تمامی امور به سوی اوست .اوست آفرینندهآسمان ها و گستراننده زمین ها و حکمران آن ها . دور و منزه از خصایص آفریده هاست ودر منزه بودن خود نیز از تقدیس همگان برتر است . هموست پروردگار فرشتگان و روح؛افزونی بخش آفریده ها و نعمت ده ایجاد شده هاست .
به یک نیم نگاه دیده ها راببیند و دیده ها هرگز او را نبینند .

 کریم و بردبارو شکیباست . رحمت اش جهان شمول و عطایش منّت گذار . در انتقام بی شتاب و در کیفرسزاواران عذاب ، صبور و شکیباست . بر نهان ها آگاه و بر درون ها دانا . پوشیده هابر او آشکار و پنهان ها بر او روشن است . او راست فراگیری و چیرگی بر هر هستی . نیروی آفریدگان از او و توانایی بر هر پدیده ویژه اوست . او را همانندی نیست وهموست ایجادگر هر موجود در تاریکستان لاشیء . جاودانه و زنده و عدل گستر . جز اوخداوندی نباشد و اوست ارجمند و حکیم .
دیده ها را بر او راهی نیست و اوستدریابنده دیده ها . بر پنهانی ها آگاه و بر کارها داناست . کسی از دیدن به وصف اونرسد و بر چگونگی او از نهان و آشکار دست نیابد مگر ، او - عزّوجلّ - خود ، راهنماید و بشناساند.

 و گواهی می دهم کهاو « الله » است . همو که تنزّهش سراسر روزگاران را فراگیر و نورش ابدیت را شاملاست . بی مشاور ، فرمانش را اجرا ، بی شریک تقدیرش را امضا و بی یاور سامان دهیفرماید صورت آفرینش او را الگویی نبوده و آفریدگان را بدون یاور و رنج و چارهجویی ، هستی بخشیده است . جهان با ایجاد او موجود و با آفرینش او پدیدار شده است .پس اوست « الله » که معبودی به جز او نیست . همو که صُنعش استوار است وساختمان آفرینشش زیبا . دادگری است که ستم روا نمی دارد و کریمی که کارهابه اوبازمی گردد .و گواهی می دهم که او « الله » است که آفریدگان در برابر بزرگی اشفروتن و در مقابل عزّتش رام و به توانایی اش تسلیم و به هیبت و بزرگی اش فروتن اند . پادشاه هستی ها و چرخاننده سپهر ها و رام کننده آفتاب و ماه که هریک تا اَجَلمعین جریان یابند . او پرده شب را به روز و پرده روز را - که شتابان در پی شب است - به شب پیچد . اوست شکننده هر ستمگر سرکش و نابود کننده هر شیطان رانده شد

 نه او را ناسازی باشدو نه برایش انباز و مانندی . یکتا و بی نیاز ، نه زاده و نه زاییده شده ، او راهمتایی نبوده ، خداوند یگانه و پروردگار بزرگوار است . بخواهد و به انجام رساند . اراده کند و حکم نماید . بداند و بشمارد . بمیراند و زنده کند . نیازمند و بی نیازگرداند . بخنداند و بگریاند . نزدیک آورد و دور برد . بازدارد و عطا کند . او راستپادشاهی و ستایش . به دست توانی اوست تمام نیکی . و هموست بر هر چیز توانا .شبرا در روز و روز را در شب فرو برد . معبودی جز او نیست ؛ گران مایه و آمرزنده ؛اجابت کننده دعا و افزاینده عطا ، بر شمارنده نفَس ها ؛ پروردگار پری و انسان . چیزی بر او مشکل ننماید ، فریاد فریادکنندگان او را آزرده نکند و اصرارِاصرارکنندگان او را به ستوه نیاورد .
نیکوکاران را نگاهدار ، رستگاران را یار ،مؤمنان را صاحب اختیار و جهانیان را پروردگار است ؛ آن که در همه احوال سزاوار سپاسو ستایش آفریدگان است .

او را ستایش فراوان و سپاس جاودانه می گویم بر شادی و رنج و بر آسایش وسختی و به او و فرشتگان و نبشته ها و فرستاده هایش ایمان داشته ، فرمان او را گردنمی گذارم و اطاعت می کنم ؛ و به سوی خشنودی او می شتابم و به حکم او تسلیمم ؛ چراکه به فرمانبری او شائق و از کیفر او ترسانم . زیرا او خدایی است که کسی از مکرش درامان نبوده و از بی عدالتیش ترسان نباشد ( زیرا او را ستمی نیست)

بخش دوم : فرمان الهی برای مطلبیمهم

 و اکنون به عبودیت خویش و پروردگاری او گواهیمی دهم . و وظیفه خود را در آن چه وحی شده انجام می دهم مبادا که از سوی او عذابیفرود آید که کسی یاری دورساختن آن از من نباشد . هر چند توانش بسیار و دوستی اش(با من ) خالص باشد-معبودی جز او نیست - چرا که اعلام فرموده که اگر آن چه(درباره ی علی ) نازل کرده به مردم نرسانم ، وظیفه رسالتش را انجام نداده ام ؛ وخداوند تبارک و تعالی امنیت از [ آزار ] مردم را برایم تضمین کرده و البته که اوبسنده و بخشنده است .( بِسْمِ الله الرَّحْمانِالرَّحیمِ، یا أَیهَاالرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک - فی عَلِییعْنی فِی الْخِلاَفَةِ لِعَلِی بْنِ أَبی طالِبٍ - وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمابَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَالله یعْصِمُک مِنَ النّاسِ).پس آنگاه خداوند چنین وحی امفرستاد: «به نام خداوند همه مهرِ مهرورز . ای فرستاده ما! آن چه از سوی پروردگارتدرباره علی و خلافت او بر تو فرود آمده بر مردم ابلاغ کن، وگرنه رسالت خداوندی رابه انجام نرسانده ای؛ و او تو را از آسیب مردمان نگاه می دارد . » هان مردمان ! آنچه بر من فرود آمده ، در تبلیغ آن کوتاهی نکرده ام و حال برایتان سبب نزول آیه رابیان می کنم: همانا جبرئیل سه مرتبه بر من فرود آمد از سوی سلام ، پروردگارم - کهتنها او سلام است - فرمانی آورد که در این مکان به پا خیزم و به هر سفید و سیاهیاعلام کنم که علی بن ابی طالب برادر ، وصی و جانشین من در میان امّت و امام پس ازمن بوده . جایگاه او نسبت به من به سان هارون نسبت به موسی است، لیکن پیامبری پس ازمن نخواهد بود او (علی)، صاحب اختیارتان پس از خدا و رسول است ؛
و پروردگارم آیهای بر من نازل فرموده که : « همانا ولی ، صاحب اختیار و سرپرست شما، خدا و پیامبراو و ایمانیانی هستند که نماز به پا می دارند و در حال رکوع زکات می پردازند . » وهر آینه علی بن ابی طالب نماز به پا داشته و در رکوع زکات پرداخته و پیوسته خداخواهاست .
 و من از جبرئیل درخواستم که از خداوند سلام اجازهکند و مرا از این مأموریت معاف فرماید . زیرا کمی پرهیزگاران و فزونی منافقان ودسیسه ملامت گران و مکر مسخره کنندگان اسلام را می دانم؛ همانان که خداوند در کتابخود در وصفشان فرموده: «به زبان آن را می گویند که در دل هایشان نیست و آن را اندکو آسان می شمارند حال آن که نزد خداوند بس بزرگ است .»
و نیز از آن روی کهمنافقان بارها مرا آزار رسانیده تا بدانجا که مرا اُذُن (سخن شنو و زودباور‍‍)نامیده اند ، به خاطر همراهی افزون علی با من و رویکرد من به او و تمایل و پذیرش اواز من، تا بدانجا که خداوند در این موضوع آیه ای فرو فرستاده: « و از آنانند کسانیکه پیامبر خدا را می آزارند و می گویند : او سخن شنو و زودباور است . بگو : آری سخنشنو است . - بر علیه آنان که گمان می کنند او تنها سخن می شنود - لیکن به خیر شماست، او ( پیامبر صلی الله علیه و آله ) به خدا ایمان دارد و مؤمنان را تصدیق می کند وراستگو می انگارد»

و اگر می خواستم نام گویندگانچنین سخنی را بر زبان آورم و یا به آنان اشارت کنم و یا مردمان را به سویشان هدایتکنم [ که آنان را شناسایی کنند ] می توانستم . لیکن سوگند به خدا در کارشان کرامتنموده لب فروبستم . با این حال خداوند از من خشنود نخواهد گشت مگر این که آن چه درحق علی عیه السّلام فرو فرستاده به گوش شما برسانم . سپس پیامبر صلّی الله علیه وآله چنین خواند : « ای پیامبر ما ! آن چه از سوی پروردگارت بر تو نازل شده - در حقّعلی - ابلاغ کن ؛ وگرنه کار رسالتش را انجام نداده ای . و البته خداوند تو را ازآسیب مردمان نگاه می دارد . »

بخش سوم : اعلانرسمی ولایت و امامت دوازده امام علیهم السلام

هان مردمان ! بدانید این آیهدرباره اوست . ژرفی آن را فهم کنید و بدانید که خداوند او را برایتان صاحب اختیار وامام قرار داده ، پیروی او را بر مهاجران و انصار و آنان که به نیکی از ایشان پیرویمی کنند و بر صحرانشینان و شهروندان و بر عجم و عرب و آزاد و برده و بر کوچک و بزرگو سفید و سیاه و بر هر یکتاپرست لازم شمرده است .(هشدار که ) اجرای فرمان وگفتار او لازم و امرش نافذ است . ناسازگارش رانده ، پیرو و باورکننده اش در مهر وشفقت است . هر آینه خداوند ، او و شنوایان سخن او و پیروان راهش را آمرزیده است .هان مردمان ! آخرین بار است که در این اجتماع به پا ایستاده ام . پس بشنوید وفرمان حق را گردن گذارید ؛ چرا که خداوند عزّوجلّ صاحب اختیار و ولی و معبود شماست؛ و پس از خداوند ولی شما ، فرستاده و پیامبر اوست که اکنون در برابر شماست و باشما سخن می گوید . و پس از من به فرمان پروردگار ، علی ولی و صاحب اختیار و امامشماست . آن گاه امامت در فرزندان من از نسل علی خواهد بود . این قانون تا برپاییرستاخیز که خدا و رسول او را دیدار کنید دوام دارد

روا نیست ، مگر آن چه خدا و رسول او و امامان روا دانند؛ و ناروا نیست مگر آن چه آنان ناروا دانند . خداوند عزوجل ، هم روا و هم ناروا رابرای من بیان فرموده و آن چه پروردگارم از کتاب خویش و حلال و حرامش به من آموختهدر اختیار علی نهاده ام

 هان مردمان ! او را برتر بدانید . چرا که هیچ دانشینیست مگر اینکه خداوند آن را در جان من نبشته و من نیز آن را در جان پیشوایپرهیزکاران ، علی ، ضبط کرده ام . او ( علی ) پیشوای روشنگر است که خداوند او را درسوره یاسین یاد کرده که : « و دانش هر چیز را در امام روشنگر برشمرده ایم ...»
هان مردمان ! از علی رو برنتابید . و از امامتش نگریزید . و از سرپرستی اش روبرنگردانید . او [ شما را ] به درستی و راستی خوانده و [ خود نیز ] بدان عمل نماید . او نادرستی را نابود کند و از آن بازدارد در راه خدا نکوهش نکوهش گران او را ازکار باز ندارد . او نخستین مؤمن به خدا و رسول اوست و کسی در ایمان، به او سبقتنجسته . و همو جان خود را فدای رسول الله نموده و با او همراه بوده است تنها اوستکه همراه رسول خدا عبادت خداوند می کرد و جز او کسی چنین نبود .
اولین نمازگزارو پرستشگر خدا به همراه من است . از سوی خداوند به او فرمان دادم تا (در شب هجرت)در بستر من بیارامد و او نیز فرمان برده ، پذیرفت که جان خود را فدای من کند .

هان مردمان ! او رابرتر دانید ، که خداوند او را برگزیده ؛ و پیشوایی او را بپذیرید ، که خداونداو را برپا کرده است .هان مردمان ! او از سوی خدا امام است و هرگز خداوند توبهمنکر او را نپذیرد و او را نیامرزد . این است روش قطعی خداوند درباره ناسازگار علیو هرآینه او را به عذاب دردناک پایدار کیفر کند . از مخالفت او بهراسید و گرنه درآتشی درخواهید شد که آتش گیره آن مردمانند ؛ و سنگ ، که برای حق ستیزان آماده شدهاست

هان مردمان! به خدا سوگند که پیامبران پیشین به ظهورم مژده داده اند واکنون من فرجام پیامبران و برهان بر آفریدگان آسمانیان و زمینیانم . آن کس که راستیو درستی مرا باور نکند به کفر جاهلی درآمده و تردید در سخنان امروزم همسنگ تردید درتمامی محتوای رسالت من است، و شک و ناباوری در امامت یکی از امامان، به سان شک وناباوری در تمامی آنان است . و هرآینه جایگاه ناباوران ما آتش دوزخ خواهد بود .هان مردمان ! خداوند عزّوجلّ از روی منّت و احسان خویش این برتری را به منپیشکش کرد و البته که خدایی جز او نیست . آگاه باشید : تمامی ستایش ها در همهروزگاران و در هر حال و مقام ویژه اوست.

هان مردمان ! علیرا برتر دانید ؛ که او برترین مردمان از مرد و زن پس از من است ؛ تا آن هنگام کهآفریدگان پایدارند و روزی شان فرود آید .دور دورباد از درگاه مهر خداوند و خشمخشم باد بر آن که این گفته را نپذیرد و با من سازگار نباشد !هان! بدانید جبرئیلاز سوی خداوند خبرم داد : « هر آن که با علی بستیزد و بر ولایت او گردن نگذارد،نفرین و خشم من بر او باد!» البته بایست که هر کس بنگرد که برای فردای رستاخیز خودچه پیش فرستاده . [ هان ! ] تقوا پیشه کنید و از ناسازگاری با علی بپرهیزید . مبادکه گام هایتان پس از استواری درلغزد . که خداوند بر کردارتان آگاه است .
هانمردمان ! همانا او هم جوار و همسایه خداوند است که در نبشته ی عزیز خود او را یادکرده و درباره ستیزندگان با او فرموده : « تا آنکه مبادا کسی در روز رستخیز بگوید : افسوس که درباره همجوار و همسایه ی خدا کوتاهی کردم ... »

هان مردمان ! درقرآن اندیشه کنید و ژرفی آیات آن را دریابید و بر محکماتش نظر کنید و از متشابهاتشپیروی ننمایید . پس به خدا سوگند که باطن ها و تفسیر آن را آشکار نمی کند مگر همینکه دست و بازوی او را گرفته و بالا آورده ام و اعلام می دارم که : هر آن که منسرپرست اویم ، این علی سرپرست اوست . و او علی بن ابی طالب است ؛ برادر و وصی من کهسرپرستی و ولایت او حکمی است از سوی خدا که بر من فرستاده شده است

  هان مردمان ! همانا علی و پاکان از فرزندانم از نسل او ، یادگار گران سنگکوچک ترند و قرآن یادگار گران سنگ بزرگ تر . هر یک از این دو از دیگر همراه خود خبرمی دهد و با آن سازگار است . آن دو هرگز از هم جدا نخواهند شد تا در حوض کوثر بر منوارد شوند .
هان ! بدانید که آنان امانتداران خداوند در میان آفریدگان و حاکماناو در زمین اویند .
هشدار که من وظیفه ی خود را ادا کردم . هشدار که من آن چه برعهده ام بود ابلاغ کردم و به گوشتان رساندم و روشن نمودم . بدانید که این سخن خدابود و من از سوی او سخن گفتم . هشدار که هرگز به جز این برادرم کسی نبایدامیرالمؤمنین خوانده شود . هشدار که پس از من امارت مؤمنان بری کسی جز او روا نباشد

سپس فرمود: مردمان ! کیست سزاوارتر از شما به شما ؟ گفتندخداوند و پیامبر او ! سپس فرمود آگاه باشید ! آن که من سرپرست اویم، پس این علیسرپرست اوست ! خداوندا دوست بدار آن را که سرپرستی او را بپذیرد و دشمن بدار هر آنکه او را دشمن دارد و یاری کن یار او را ؛ و تنها گذار آن را که او را تنها بگذارد

بخشچهارم : بلند کردن امیرالمومنین علیه السلام بدست رسول خداصلی الله علیه وآله

هان مردمان ! این علی استبرادر و وصی و نگاهبان دانش من . و هموست جانشین من در میان امّت و بر گروندگان بهمن و بر تفسیر کتاب خدا که مردمان را به سوی او بخواند و به آن چه موجب خشنودی اوستعمل کند و با دشمنانش ستیز نماید . او پشتیبان فرمانبرداری خداوند و بازدارنده ازنافرمانی او باشد . همانا اوست جانشین رسول الله و فرمانروای ایمانیان و پیشوایهدایتگر از سوی خدا و کسی که به فرمان خدا با پیمان شکنان ، رویگردانان از راستی ودرستی و به دررفتگان از دین پیکار کند . خداوند فرماید : « فرمان من دگرگوننخواهدشد . »

پروردگارا ! اکنون به فرمان تو چنین می گویم : خداوندا ! دوستداراناو را دوست دار . و دشمنان او را دشمن دار . پشتیبانان او را پشتیبانی کن . یارانشرا یاری نما . خودداری کنندگان از یاری اش را به خود رها کن . ناباورانش را از مهرتبران و بر آنان خشم خود را فرود آور .
 معبودا ! تو خود در هنگام برپاداشتن او و بیانولایتش نازل فرمودی که : « امروز آیین شما را به کمال ، و نعمت خود را بر شما بهاتمام رساندم ، و اسلام را به عنوان دین شما پسندیدم . » « و آن که به جز اسلامدینی را بجوید ، از او پذیرفته نبوده ، در جهان دیگر در شمار زیانکاران خواهد بود . » خداوندا ، تو را گواه می گیرم که پیام تو را به مردمان رساندم .