مهفوم عید در فرهنگ اسلامی

واژه عید در اصل از فعل عاد (عود) یعود اشتقاق یافته است. معانی مختلفی برای آن ذکر کرده‏اند، از جمله: «خوی گرفته‏»، «هر چه باز آید ،از اندوه و بیماری و غم و اندیشه و مانند آن‏ » ، « روز فراهم آمدن قوم‏» ، «هر روز که در آن ، انجمن یا تذکار فضیلت مند یا حادثه بزرگی باشد»، گویند از آن رو به این نام خوانده شده است که هر سال شادی نوینی باز آرد. (1)

ابن منظورچنین می گوید که برخیمعتقدند ، اصل واژه عید از «عادة‏» است، زیرا آنان (قوم)، بر جمع آمدن در آن روز، عادت کرده‏اند. (2)

به گفته ازهری: عید در نزد عرب، زمانی است که در آن شادی ‏ها یا اندوه‏ها، باز می‏گردد و تکرار می‏شود. ابن اعرابی آن را منحصر به شادی‏ها دانسته است. (4)

واژه عید تنها یک بار در قرآن به کار رفته است :

اللّهُمَّ رَبَّنا اَنزِل عَلَینا مائِدَةَ منَ السَّماء تَکون لنا عیداً لاوَّلنا وآخرنا و آیة ً منک...(سورة مائده / آیه 114) در تفسیر نمونه ذیل این آیه گفته شده است: «عید در لغت،از ماده عود به معنی بازگشت است ، و لذا به روزهایی که مشکلات از قوم و جمعیتی بر طرف می‏شود و بازگشت ‏به پیروزیها و راحتی‏های نخستین می‏کند عید گفته می‏شود، و دراعیاد اسلامی به مناسبت اینکه در پرتو اطاعت‏ یک ماه مبارک رمضان و یا انجام فریضه بزرگ حج، صفا و پاکی فطری نخستین به روح و جان باز می‏گردد و آلودگی‏های خلاف فطرت از میان می‏رود، عید گفته شده است و از آنجا که روز نزول مائده روز بازگشت ‏به پیروزی و پاکی و ایمان به خدا بوده است‏ حضرت مسیح (ع) آن را عید نامیده و همانطور که در روایات وارد شده ، نزول مائده در روز یکشنبه بود و شاید یکی از علل احترام روز یکشنبه در نظر مسیحیان نیز همین بوده است. اگرچه در روایتی که از علی(ع) نقل شده می‏خوانیم «و کل یوم لا یعصی الله فیه فهو یوم عید» . هر روز که در آن معصیت‏ خدا نشود روز عید است‏» نیز اشاره به همین موضوع است، زیرا روز ترک گناه، روز پیروزی و پاکی و بازگشت ‏به فطرت نخستین است.»(3)

در روایات معصومین(ع) نیز بارها به این موضوع اشاره شده است، چنان که گذشت ، امیر المومنین علی (ع) فرموده اند هر روزی که در آن معصیت و گناه نشود، روز عید است.

از سوید بن غفله نقل شده است که گفت: در روز عید بر امیر المؤمنین علی(ع) وارد شدم و دیدم که نزد او نان گندم و خطیفه (خوراکی ازآرد وشیر)و ملبنة( غذا یا حلوایی که با شیر تهیه می شود )است. پس به آن حضرت عرض کردم روز عید و خطیفه ؟!.

پس از آن حضرت فرمود:"انما هذا عید من غفرله "، این عید کسی است که آمرزیده شده است.(4)

و نیز در یکی از اعیاد، آن حضرت فرمود: «انما هو عید لمن قبل الله صیامه، و شکر قیامه، و کل یوم لا یعصی الله فیه فهو یوم عید»، «امروز تنها عید کسی است که خداوند روزه‏اش را پذیرفته و عبادتش را سپاس گزارده است ، هر روز که خداوند مورد نافرمانی قرار نگیرد، عید راستین است.»

در روایات اسلامی برای اعیاد، به ویژه اعیاد مذهبی از جمله عید فطر، آداب و رسوم خاصیاز جانب معصومین توصیه شده است.

«زینوا اعیادکم بالتکبیر» عیدهای خودتان را با تکبیر زینت ‏بخشید.

«زینوا العیدین بالتهلیل و التکبیر و التحمید و التقدیس‏» عید فطر و قربان را با گفتن ذکر لا اله الا الله، الله اکبر، الحمد لله و سبحان الله، زینت ‏بخشید.