اِنَّ هذِهِ اُمَّتُکُم اُمَّـةً واحِدَةً وَ اَنَا رَبُّکُم فَاعبُدُونِ (الانبیاء : 92) این امّت شماست، امّتی یگانه و من پروردگار شمایم، مرا بپرستید.
وَ ما کانَ النّاسُ اِلآّ اُمَّـةً واحِدَةً فَاختَلَفُوا ... (یونس: 19) مردم جز یک امّت نبودند . میانشان اختلاف افتاد
وَ کَذ"لِکَ جَعَلناکُم اُمَّـةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَدآءَ عَلَی النّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیکُم شَهیداً ... (البقره: 143) چنین است که شما را بهترین امّتها گردانیدیم تا بر مردمان گواه باشید و پیامبر بر شما گواه باشد
وَاعتَصِمُوا بِحَبلِ اللهِ جَمیعاً وَ لاتَفَرَّقُوا ... (آل عمران: 103) و همگان دست در ریسمان خدا زنید و پراکنده مشوید
انسانها مجموعه ای همگرا و همگون و متشکّل و چون کاروانی منسجم و در حال حرکت به سوی هدف واحد هستند. قرآن انسانها را به یک سازماندهی فراگیر دعوت می کند و این حالت را کیفیت نخستین جامعـة بشری و شکل مطلوب و معقول آینده بشر می داند.
الف: امّت نه اجتماع در آیه های قرآنی از واژه های اجتماع، جامعه، مجتمع برای بیان اجتماع اسلامی خبری نیست. این واژه ها همه از ”جمع“ و بیانگر گردآمدن و دور یکدیگر قرار گرفتن است. (جامعه در عربی معاصر به معنای دانشگاه است) به جای این واژگانها از واژه امّت استفاده شده است که معنای غنی و سرشاری دارد. امّ به معنای مادر، اصل، ریشه، مبدأ، محل بازگشت، مقصد، رئیس، ستون، وسط، مرکز، چیزی که اشیاء دیگر با آن درارتباطند، و نیز فعل به معنای قصد کردن، آهنگ و عزیمت کردن است.
ب: تبلیغ عملی یکی از راههای گسترش اسلام، ساختن یک جامعه متکامل و مطلوب است. به گونه ای که سایر انسانها با مشاهده جامعه مسلمانان شیفته شوند و آنرا الگو و مدل خود قرار دهند. تبلیغ عملی، بهترین نوع تبلیغ است و از کلام و گفتار تاثیر بیشتری دارد.
امام صادق(ع): کونوا دُعاْْْْ ه اِلَی اللهِ بِغَیرِ اَلسِنَتِکُم با غیر از زبانتان دعوت کننده دیگران به سوی خداوند باشید. (اصول کافی، ج 2، صص 77 و 78)
” دو صد گفته چون نیم کردار نیست“
از اینرو خداوند از مسلمانان می خواهد تا با الگو گرفتن از رسولخدا(ص) امّت وسط یعنی امت الگو، امّت مدل یا امت نمونه بسازند.
ج : فضیلت عدالت در بحثهای مربوط به فردسازی و تربیت اشخاص، دانشمندان به ریزه کاریها و جزئیات زیادی در کتابهای عرفانی، اخلاقی و تربیتی اشاره کرده اند. محور این بحثها رساندن انسان به اوج خلیفـةاللهی یا انسان کامل است. از تئوریهایی که در اخلاق مطرح است ”تئوری حدّ وسط“ است که مربوط به پیش از اسلام و ارسطویی است لکن علمای علم اخلاق اسلامی هم این نظریه را بیشتر نزدیک به احکام اسلامی یافته و در کتابهای خود به آن اشاره کرده اند. براساس این تئوری خلق و خوها و ویژگی های انسانی دارای طیف وسیعی است که انسان قدرت مانور و نوسان از یک حد تفریطی (کندروی) تا افراطی (تندروی) دارد. مثلاً یکی به بزدلی و ترسویی گرفتار است. دیگری متهوّر و بی باک است. حال آنکه هیچیک از این دو مطلوب نیست. حدّ وسط ترس و تهور، در شجاعت است که حدّ اعتدال و میانه روی است. یکی خسیس است و نم پس نمی دهد، دیگری آنقدر دست و دلباز است و بخشش می کند که به زودی خودش نیازمند خواهد شد. هیچکدام مطلوب نیست. حدّ وسط یعنی انسانی که اسیر مال دنیا نباشد اما در عین حال بخشش او هم در حد اعتدال باشد، مطلوب است. این نقاط وسط یا حدّ اعتدال را اگر به هم وصل کنیم به همان صراط مستقیم یا راه بر پا دارنده و قوام بخش می رسیم. تعبیر پل صراط هم که از مو باریکتر و از لبه شمشیر تیزتر است ، ناظر بر چنین مسیری می تواند باشد که اگر ذره ای از این حدّ اعتدال به چپ یا راست منحرف شویم یعنی دچار تفریط و افراط شویم، عملاَ از اعتدال یا صفت عدالت فاصله گرفته ایم.
. . .
.تکبّر .تواضع .ذلت
.تهور .شجاعت .ترس
افراط (حداعتدال ) تفریط
حد وسط
از محورهای دیگری که در معرّفی انسان کامل مطرح می شود صفات متضاد است. امیرالمـؤمنین علی(ع) چهره ای جنگاور و دلیر و بدون کوچکترین رحم و دلسوزی نسبت به دشمن، در اوج سختی و تندی دشمنان خدا را قلع و قمع و از سر راه برمی دارد امّا همین انسان هنگامی که وضع خانواده شهید و رزمنده ای را در تنگنا و گرفتاری می بیند، آرد و امکانات دیگر بر دوش می گیرد و در کنار آنها اشک می ریزد که بیانگر چهرة احساسی، عاطفی، لطیف و رقیق آن حضرت است.
آدمهای جامعه معمولاً یکی از این دو چهره را دائماً دارند. امّا انسان کامل هر دو چهره را که به ظاهر متضاد و متناقض و قابل جمع شدن نیست، دارد. در برابر دشمن و خشونت او باید آنچنان و در برابر جامعه خودی، مسلمین و مـؤمنین باید اینچنین بود. هر دو چهره و ویژگی ضرورت دارد.
باید شادی و غم، آسایش و سختی و در یک کلام دنیا و آخرت را با هم جمع کرد و داشت.
د : امت، تجلی، اسماء الهی جامعـة اسلامی نمونه چگونه است؟ آنچه تاکنون گفته شد ویژگیهای فردی بود. اگر انسانها قرار است به جانشینی خدا در زمین برسند و توحید عملی هم یعنی پیاده سازی و اجرای اسماء و صفات الهی در روی زمین، پس ویژگیهای جامعه اسلامی رفتن به حدّ اعتدال و داشتن صفات متضاد است. اسماء و صفات الهی نیز چنین است. خداوند رحمن و رحیم و رئوف و از طرف دیگر انتقام گیرنده و کوبنده باطل و افکننده دشمنان خدا به دوزخ است. اگر خداوند قدرت مطلق است، امت اسلامی باید در اوج اقتدار باشد. اگر خداوند علم مطلق است، امت اسلامی باید در عرصه های علمی و تکنولژیکی سرآمد جامعه های دیگر باشد. اگر خداوند عدل مطلق است، در رفتار عمومی مردم و نیز حکومت باید عدالت موج بزند. همینطور دیگر اسماء و صفات الهی و تجلّی بخشی آنها در جامعه مسلمین.
هـ : پیدایش امت با امام در بررسی ریشه واژه امّت گفته شد که از ام گرفته شده است. امام هم از امّ گرفته شده است. ”امت“ و ”امام“ از یکدیگر جداشدنی نیستند. آن امّت یگانه و نمونه، خود به خود و با رهبری و مدیریت هر کسی، پدید نخواهد آمد . انسان کامل و خلیفـة الله یا رهبری امام گونه لازم است.
در عصر غیبت امامان معصوم(ع)، انسانهای امام گونه ای که موفق به ایجاد تحوّلات اساسی در جامعه بشری شده اند، زیاد و بیشمار نیستند. قرنها گذشته است تا چهره ای درخشیده است.
در روزگار ما، افراد زیادی در حوزه های علمیّه به تحصیل و تدریس مشغول بوده اند امّا یکی از آنها حضرت امام خمینی(س) شده است. علاوه بر ویژگیها و توانائیهای فردی نگاه جامع و چند بعدی امام، شگفتی ساز است. امام غیر از دروس متداول حوزه های علمیه چون ادبیات عرب، فقه، اصول، کلام و تفسیر، فلسفه را به عنوان درسی که برگرفته از اسلام و مبانی قرآن است به صورت جدّی دوباره در حوزه علمیه قم مطرح می کند. عرفان اسلامی که برخی به شدت مخالف آن بوده اند و آن را پدیده ای غیر اسلامی می پنداشتند، از نگاه امام برگرفته از قرآن و عترت است. امام خود مدرّس درس عرفان و صاحب تالیفاتی در این زمینه است. امام هدایت کننده و رهبر بزرگترین انقلاب سیاسی در قرن بیستم، مـؤسس یک نظام حکومتی و فرمانده کلّ قوا در جنگی 8 ساله و فرسایشی و در عین حال زاهد و پارسایی که هیچگاه نماز شب، نوافل و مستحبّات را رها نکرده است و ضمناً شاعری با احساسات و عواطف لطیف عرفانی است. جمع این خصوصیات که برخی به ظاهر متضاد هم می نمایاند، مهم است.
