پاسخ به شبهه غروی در روزنامه بهار
بسم الله الرحمن الرحیم
والعاقبة للمتقین
متأسفانه در روز چهارشنبه مورخ 1/8/92 شبهه ای توسط فردی بنام غروی مطرح ودر روزنامه بهار به چاپ می رسد گرچه نویسنده فرد شناخته شده ای نیست ولی ظاهرا به نظر می رسد این بنده خدا یا از دلدادگان اهل سنت است و یا غیر آن و شبهه ای را مطرح نموده که چندان استعدادی در طرح آن بکار نبرده است. زیرا این شبهه از قرن ها پیش توسط برادران اهل سنت در تفسیر آیه اکمال دین و تفسیر ولایت به محبت و دوستی بجای جانشینی و سرپرستی و زعامت مطرح گردیده و هر بار نیز توسط اندیشمندان و عالمان مکتب مظلوم تشیع پاسخ داده شده است از جمله علامه مرحوم امینی صاحب الغدیر. تکرار چنین شبهه هایی مطالعه و بررسی اسناد را توسط محبان ولایت بدنبال دارد. پاسخ یکی از سایت ها(مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه ) به این شبهه بدین شرح است :
آیه اکمال دین و حدیث غدیر
در ابتدا لازم است توضیحی درباره آیه اکمال دین بیان نماییم:
1 ـ مفهوم و معنای آیه : (الیوم یئس الذین کفروا من دینکم فلا تخشوهم واخشون الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا);[1] امروز کافران (از زوال) آیین شما مأیوس شدند; بنا بر این از آنها نترسید، واز (مخالفت) با من بترسید! امروز دین شما را کامل کردم; و نعمت خود را بر شما تمام نمودم، و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم.
2 ـ این بخشی از آیه (الیوم یئس الذین کفروا من دینکم فلاتخشوهم و اخشون) با (الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا) که هردو به دنبال هم در یک آیه ذکر شده، ارتباط نزدیک و پیوند محکمی با هم دارد و غرض واحدی را بیان می کند، که عبارت باشد از نومیدی کفار از شکست اسلام. اکمال دین، تمام کردن نعمت و پذیرفتن اسلام به عنوان دین برای مردم، و نومیدی کفار در یک روز بوده است.
3 ـ آیه (الیوم یئس الذین کفروا ... الیوم اکملت لکم دینکم) در روزی نازل شد که در آن روز کفار نومید شدند و دین کامل گشت، پس این روز عظیم در اسلام چه روز بوده است؟ فرضیه هایی طرح و تصور شده، که هیچ یک از آنها با مفهوم آیه سازگاری ندارند، و از جمله آن فرضیه ها، فرضیه ای است که در پرسش طرح شده است، و آن اینکه آیه در نهم ذیحجه در روز عرفه نازل شده است.
ولی این فرضیه صحیح نیست، چون آن وقت این پرسش مطرح است که در روز نهم ذیحجه چه قضیه مهمی اتفاق افتاد که کفار از پیروزی بر دین نومید شدند، و دین اسلام کامل گردید؟
نهایت چیزی که ممکن است گفته شود این است که منظور از اکمال دین، تعلیم عملی مناسک حج به وسیله رسول خدا بود که مسلمانان را به حج تمتع دستور داد تا متروک نماند، ولی این توجیه صحیح نیست، چون اکمال دین، به تعلیم چیزی از واجبات دینی اطلاق نمی شود. تا چه رسد که دین به وسیله آن کامل شده باشد، و افزون بر آن، این احتمال با این بخش از آیه «الیوم یئس الذین کفروا من دینکم» هیچ گونه ارتباطی پیدا نمی کند; چون بین «یأس و نومیدی کفار از پیروزی بر دین» و بین «تعلیم رسول الله حج تمتع را به مسلمان»، هیچ گونه ارتباطی عقلائی وجود ندارد. نومیدی کفار زمانی عقلایی است که قضیه عظیم، و تحوّل شگرفی در اسلام رخ داده باشد که باعث نومیدی کفار از غلبه بر دین بشود[2] .
4 ـ کفار دائماً نقشه غلبه بر دین اسلام را در سر می پروراندند، و پیروزی بر دین برای آنها به عنوان یک ایده و آرزو مطرح بود[3] ، و از اینکه آنها در جنگهای پیاپی شکست خورده بودند، تمام امیدشان به دوره پس از رسول خدا- صلی الله علیه وآله - بود که با نصب شدن علی - علیه السلام - به خلافت مسلمین توسط رسول خدا- صلی الله علیه وآله - آخرین نقطه های امید کفار تبدیل به یأس شدند، و دین خدا با نصب جانشین رسول خدا و معین شدن رهبری مسلمانان، به اکمال رسید، و بدینسان نعمت خداوند بر امت تمام شد. و آیه با چنین واقعه عظیم و مهم تاریخی اسلام، که در دوازدهم ذیحجه در روز «غدیر» نازل شد، معنا پیدا می کند، و ارتباط و پیوند هردو بخشی آیه روشن می گردد. و دیگر جای خوف و نگرانی از سوی دشمن وجود ندارد[4]، و مردم از خدا بترسند و عمل و رفتارشان طوری نباشند که موجب خشم خدا بر آنها بشوند.
5 ـ واقعه غدیر خم، واقعیتی است که تمام مسلمانان بر آن اتفاق نظر دارند و بسیاری از مورخین آن را به رشته تحریر در آورده اند[5]، و همچنین همه مفسّران و دانشمندان شیعه و نیز جماعت زیادی از علما و مفسّران و محدّثان معروف اهل سنّت معتقدند که آیه(الیوم اکملت لکم دینکم) در روز 18 ذی الحجه در غدیر خم نازل شده است و در اینجا به برخی از کلمات علماء و مفسران اهل سنت پیرامون آیه فوق و سبب نزول آن اشاره می کنیم:
جلال الدین سیوطی در تفسیر معروف خود، الدرالمنثور در ذیل آیه مورد بحث در ضمن حدیثی نقل می کند:
هنگامی که پیامبر اسلام- صلی الله علیه وآله -در روز غدیر علی - علیه السلام - را به امامت نصب نمود و آوای ولایت او را سر داد پیک وحی جبرئیل امین آیه (الیوم اکملت لکم دینکم) را آورد[6].
خطیب بغدادی در تاریخ خود نقل می کند:
هرکس روز 18 ماه ذی الحجه را روزه بگیرد برای او روزه ی شصت ماه نوشته می شود و آن روز، روز غدیر خم است. وقتی که پیامبراسلام- صلی الله علیه وآله - دست علی بن ابی طالب را گرفت و فرمود: آیا من ولی و سرپرست مؤمنین نیستم؟ پاسخ دادند: چرا تو ولی مؤمنان هستی ای پیامبر خدا، آنگاه فرمود: هرکس من مولای او هستم علی مولای او است، عمر بن الخطاب گفت: به به، آفرین بر تو ای پسر ابوطالب، از هم اکنون تو مولای من و مولای هر مسلمان هستی! پس خدا آیه(الیوم اکملت لکم دینکم) را نازل کرد[7].
ابن مغازلی که یکی از بزرگان فقهاء و حفّاظ اهل سنت است در کتاب معروف خود به نام «مناقب علی بن ابی طالب(علیه السلام)» که در میان کتب مناقب امام علی - علیه السلام - بی نظیر و یا کم نظیر است، حدیثی را نقل می کند که شبیه حدیث سابق است با مختصر تفاوت و اضافات، و با صراحت می گوید: آیه مورد نظر در روز 18 ذی الحجّه روز غدیر خم نازل شده است.
و باز حموینی که یکی دیگر از علما و دانشمندان اهل سنت است در کتاب معروف خود «فرائد السمطین» با اسناد خود نقل می کند:
رسول خدا- صلی الله علیه وآله - در روز غدیر خم مردم را برای معرفی علی - علیه السلام - فراخواند و دستور داد زیر درختی که در آنجا بود، از خار و علف پاک نمایند و مردم امر آن حضرت را به جا آوردند، و آن روز مصادف با روز پنجشنبه بود. سپس مردم را فراخواند دست علی - علیه السلام - را گرفت، بالا برد، تا جایی که مردم سفیدی زیر بغل او را دیدند، هنوز رسول خدا- صلی الله علیه وآله - و علی(علیه السلام)از همدیگر جدا نشده بودند، این آیه نازل شد: (الیوم اکملت لکم دینکم...)، پیامبر فرمود: خداوند بزرگ است، همان خدایی که آیین خود را کامل و نعمت خود را بر ما تمام کرد و از نبوت و رسالت من و ولایت علی - علیه السلام - راضی و خشنود گشت و سپس فرمود: خداوندا دوستان او را دوست بدار، و دشمنان او را دشمن بدار، یارانش را یاری کن و آنها را که یاریش نکردند از یاری خویش محروم بدار[8].
از ابوهریره نقل شده: «کسی که روز هیجده ذی حجه روزه بگیرد بر او ثواب 60 ماه روزه نوشته می شود و این روز، روز غدیر خم است که رسول خدا- صلی الله علیه وآله - دست علی بن ابی طالب را گرفت و فرمود: آیا من سزاوارتر به مؤمنین نیستم؟ گفتند: بله ای رسول خدا، فرمود: کسی که من تاکنون مولی و پیشوای او بوده ام، بعد از من علی مولی و پیشوای اوست، در این هنگام عمر جلو آمد به علی(علیه السلام)تبریک گفت (بخّ بخّ)، ای علی تو مولای من و مولای همه ی مسلمین شدی، در این هنگام آیهاکمال نازل شد: (الیوم اکملت لکم دینکم...). این روایت را خطیب بغدادی در تاریخ بغداد[9] و ابن عساکر در تاریخ دمشق[10] و عاصمی در زین الفتی[11] و حاکم حسکانی در شواهد التنزیل[12] و ابن مغازلی در مناقب الامام علی بن ابی طالب(علیه السلام)[13] و... نقل کرده اند. همچنین کسانی چون سیوطی در الدرالمنثور[14] و ابن کثیر در البدایه و النهایه[15] هم این روایت را نقل کرده اند.
در روایت دیگری از ابی سعید خدری نقل شده است: «هنگامی که آیه فوق نازل شد، پیامبر- صلی الله علیه وآله - فرمود: اللّه اکبر، بر کامل شدن دین و تمام شدن نعمت و راضی شدن پروردگار به رسالت من و ولایت علی ابی طالب بعد از من، پس فرمودند: هرکس من مولای او هستم، علی مولای اوست. خداوندا دوست بدار کسانی را که علی را دوست دارد و دشمن بدار کسانی که را که با علی دشمن است، و یاری کن یاری کنندگان علی را، و خوار و ذلیل کن خوار کننده گان او را»[16].
مرحوم علامه امینی بعد از تصریح به اینکه آیه (الیوم اکملت لکم دینکم...) در روز غدیر نازل شده می فرماید: امامیّه قائلند که این آیه کریمه بعد از آنکه رسول خدا- صلی الله علیه وآله - در غدیر خمّ قرار گرفته بود، درباره نصّ غدیر و ولایت علی بن ابی طالب - علیه السلام - نازل شده است. نصّی که با الفاظ مفید و صریح و آشکار به گونه ای که همه ی صحابه آن را شنیدند و فهمیدند و این خبر به هرکس رسید... جماعت زیادی از علمای تفسیر و پیشوایان حدیث و حفاظ آثار از اهل سنّت در این مطلب با امامیّه همصدا شده اند[17].
مرحوم امینی تعدادی از علما و مفسران را نام می برد که تصریح کرده اند آیه «الیوم اکلمت لکم دینکم...» در روز غدیر خم نازل شده است!
بنا بر آنچه گذشت به دست می آید که آیه اکمال در روز هیجدهم ذیحجه نازل شده است و این آیه نه تنها ارتباطی نزدیک به امامت امام علی - علیه السلام - دارد بلکه تنها با امامت آن حضرت معنا پیدا می کند و رابطه هردو فقره آیه روشن می گردد.
6 ـ امامت چیزی جدایی از دین نیست، دین بدون امامت ناقص است، در این صورت لزوماً باید تعیین امام از سوی پیامبر- صلی الله علیه وآله - به اذن خداوند بشود، و گرنه دین ناقص می ماند; لذا با تعیین و نصب شدن علی به امامت از طرف رسول خدا، دین اسلام کامل گردید.
روایاتی در متون فریقین بیان شده مبنی بر ضرورت وجود امام در هر زمان، از جمله: از معاویه بن ابی سفیان نقل شده که: پیامبر فرمودند- صلی الله علیه وآله - : «کسی که بمیرد و امام و پیشوایی نداشته باشد به مرگ جاهلیت مرده است»[18]. حال آنان که می پندارند امامت جزء دین نیست و دین را بدون امامت کامل می دانند، چگونه این روایت را توجیه می کنند؟ مگر چنین نیست که پیامبر- صلی الله علیه وآله - مردن بدون داشتن امام و پیشوا را، از نوع مردن جاهلیت و خارج بودن از اسلام می داند؟
عقل هم وجود امام را در هر زمان ضروری می داند; چرا که خداوند حکیم بندگان خود را سرگردان فرو نمی گذارد تا دچار انحراف شوند[19] درست است که شریعت و احکام شرعی در زمان حیات رسول گرامی اسلام- صلی الله علیه وآله - به اتمام رسیده است، ولی برای هدایت حکومت اسلامی به سر منزل مقصود و اجرای احکام اسلامی در جامعه، نیاز به امام و پیشوا بعد از پیامبر- صلی الله علیه وآله - ضرورت دارد; چون در غیر این صورت دین به انحراف کشیده خواهد شد و اثری از آن باقی نخواهد ماند.
با این توضیح که امامت جزء دین است، آیه اکمال تنها با حادثه عظیم و تاریخی «غدیر» معنا پیدا می کند، و در آیه که سخن از نومیدی کفار و اکمال دین و تمام شدن نعمت بر مسلمانان به میان آمده است، تنها با نصب علی به امامت و رهبری امت اسلامی قابل تفسیر است و دین اسلام با نصب امام علی- علیه السلام- به خلافت و امامت مسلمین از سوی پیامبر به سر حد اکمال رسید، و موجب نومیدی کفار از غلبه بر مسلمین گردید.
پی نوشت:
[1] . سوره مائده، آیه 3.
[2] . مراجعه کنید به تفسیر المیزان، ج 6، ص 167 ـ 171 .
[3] . سوره بقره، آیه 109.
[4] . مراجعه کنید به تفسیر المیزان، ج 6، ص 176 .
[5] . مسند احمد، ج 32، ص 56، 19302، مؤسسه الرساله، چاپ اول، 1420. زین الفتی، عاصمی، تحقیق باقری محمودی، ج 2، ص 267، مجمع احیاء الثقافه الاسلامی.
[6] . تفسیر الدر المنثور، ج 3، ص 19، ذیل آیه ی 3 سوره ی مائده.
[7] . تاریخ بغداد، ج 8، ص 290.
[8] . انّ النبی(صلی الله علیه وآله) یوم دعا الناس إلی علی فی غدیر خمّ أمر بما کان تحت الشجره من الشوک فقمّ، و ذلک یوم الخمیس، ثمّ دعا الناس إلی علی فأخذ بضبعه فرفعه حتنی نظر النّاس الی بیاض إبطیه، ثمّ لم یتفرّقا حتّی نزلت هذه الآیه «الیوم اکملت لکم دینکم...» فقال رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) الله اکبر علی اکمال الدین و إتمام النعمه و رضی الرّب برسالتی و الولایه العلی(علیه السلام). ثمّ قال: اللّهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خدله. ( فرائد السمطین، ج 1، ص 73، باب 12، ح 39، چاپ اول، سال 1398 هـ مطابق 1978 میلادی، ناشر: مؤسسه محمودی، بیروت. لبنان).
[9] . تاریخ بغداد، خطیب بغدادی، ج 8 ص 290، مکتبه السلفیه.
[10] . تاریخ مدینه دمشق ، ابن عساکر، تحقیق محمد باقر محمودی، ج 2، ص 75 رقم 577 ترجمه امام علی(علیه السلام)، چاپ دوم، 1400.
[11] . زین الفتی، عاصمی، تحقیق محمد باقر محمودی، ،ج 2 ، ص 265، ح 474، مجمع احیاء الثقافه الاسلامی.
[12] . شواهد التنزیل، عبیداللّه بن احمد حاکم حسکانی، تحقیق محمد باقر محمودی، ج 1، ص 203، مجمع احیاء الثقافه الاسلامی، چاپ اول، سال 1411 هـ ق.
[13] . مناقب امام علی بن ابیطالب، ابن مغازلی، تحقیق محمد باقر محمودی، ص 18، ح 24، دار الأضواء.
[14] . الدر المنثور، جلال الدین سیوطی ،ج 3، ص 19، دار الکفر، چاپ دوم، 1409.
[15] . البدایه و النهایه، ابن کثیر، ج 5 ، ص 188، و ج 7 ، ص 363، دارالکتب العلمیه.
[16] . شواهد التنزیل، عبیداللّه بن احمد حاکم حسکانی، تحقیق محمد باقر محمودی، ج 1، ص 201 ، ح 211، مجمع احیاء الثقافه الاسلامی، تحقیق محمودی، چاپ اول، 1411.
[17] . الغدیر، ج 1، ص 230، چاپ پنجم، 1403، بیروت.
[18] . مسند احمد بن حنبل ، ج 28، ص 88 ، ح 16876، مؤسسه الرساله، چاپ اول ، 1419، صحیح ابن حنبل ، ج 10 ، ص 434، ح 4573، مؤسسه الرساله ، چاپ دوم ، 1414.و مسند ابی یعلی موصلی، تحقیق حسن سلیم أسد، ج 13، ص 366 ، ح 7375، دار المأمون للتراث، چاپ اول ، 1409.
[19] . کشف المراد ، علامه حلی، چاپ دوم، ص 388. و شرح المقاصد، تفتازانی، ج 5، ص233. قم ، شریف رضی، چاپ اول، 1409.